کتاب من لایحضره الفقیه از امام صادق(ع) روایتی را نقل می کند که حضرت فرمودند اگر راه را گم کردید از امام زمان با نام اباصالح استمداد بطلبید.
به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه چهل و دوم از سلسله مباحث مهدویت است که توسط حجت الاسلام سیدمحمدباقر علوی تهرانی ایراد شده است.
در جلسه قبل بحثی را آغاز کردیم که امام زمان در توقیعی به نائب چهارم خود یعنی علی ابن محمد سمری می‌نویسد تو شش روز دیگر بیشتر زنده نیستی لذا امور را جمع و جور کن و پس از خود به کسی توصیه‌ای نداشته باش. حضرت می‌نویسد «فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَیبَهُ الثَّانِیهُ (التَّامَّهُ)» یعنی وارد مرحله سوم زندگی حضرت یعنی غیبت کبری می شویم.
غیبت کبری در روز نیمه شعبان سال ۳۲۹ هجری قمری با وفات نائب چهارم اتفاق می‌افتد. روز نیمه شعبان هم میلاد آن حضرت است و هم آغاز غیبت کبری است که اصل حزن شیعه است.
غیبت کبری دارای مسائل خاص خودش است. در این مقطع ما به دو تیپ از مسائل توجه می‌کنیم. یکی مسائل عمومی هستند که در مورد امام عصر مطرح می‌شوند. عمومی به این جهت که اولاً این مسائل جنبه تاریخی دارند و عقیدتی نیستند و دوم اینکه مسائلی هستند که در همه دوران‌ها نسبت به امام مطرح می‌شود.
یکسری مسائل هم اختصاص به دوران غیبت کبری دارد و در عین حال از شئون امامت است. یعنی کسی که عقیده انحرافی در این مورد داشته باشد، موضوع امامت او مورد خدشه واقع می‌شود.
در بین مسائل عمومی سوالی است که به آن اشاره خواهیم داشت. سوالاتی مانند، آیا امام زمان ازدواج کرده اند؟ آیا فرزند دارند؟ اگر همسر و فرزند دارند، اینها هم دچار طول عمر می‌شوند؟ اینها مسائلی است که سوال شده اما پاسخ هرچه باشد، ضرری در مسئله امامت ندارد. اما به هر صورت یک تیپ از مسائلی است که مطرح می‌شود. اما معرفتی برای ما پدید نمی‌آورد.
در جلسه قبل عرض کردیم که در این مسئله چهار نظریه وجود دارد. قول اول این است که امام ازدواج کرده اند و دارای فرزند هستند. قول دوم این است که امام ازدواج نکرده اند. قول سوم این است که امام ازدواج کرده اند ولی فرزند ندارند. برخی نیز نسبت به این مسئله سکوت کرده اند. چون فایده‌ای در آن وجود ندارد.
در شریعت اسلام آیات و روایات زیادی مبنی بر ازدواج و فرزندداری داریم و بر آن تاکید شده است. این یکی از شواهدی است که طرفداران نظریه اول بر این باورند که امام ازدواج کرده و فرزند دارند یعنی به کلیات استشهاد کرده اند. در این بخش در جلسه گذشته توضیحاتی داده شد.
روایات و ادعیه‌ای نیز وجود دارد و در آنجا اهل و عیالی برای حضرت ذکر می‌کنند. از جمله فرمایش امیرالمومنین است که فرمودند «وَ یَسْکُنُهُ هُوَ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ الرَّحْبَهَ وَ الرَّحْبَهُ إِنَّمَا کَانَتْ مَسْکَنَ نُوحٍ وَ هِیَ أَرْضٌ طَیِّبَهٌ وَ لَا یَسْکُنُ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (ص) وَ لَا یُقْتَلُ إِلَّا بِأَرْضٍ طَیِّبَهٍ زَاکِیَهٍ فَهُمُ الْأَوْصِیَاءُ الطَّیِّبُونَ» یعنی او [قائم] و خانوادهاش در «رحبه» سکونت می‌ورزد. رحبه قبلاً مسکن حضرت نوح و سرزمین پاکی بوده است. محل سکونت و شهادت فرزندان پیغمبر همیشه زمین‌های پاکیزه بوده است، زیرا آنها جانشینان پاک‌سرشت پیغمبرند.
که در این روایت به سکنی گزیدن امام و اهل بیت ایشان در منطقه رحبه اشاره شده است.
امام صادق وقتی می‌خواهند در مورد مسجد سهله صحبت کنند می‌فرمایند: «أما إنّه منزل صاحبنا إذا قام بأهله» یعنی به درستی که مسجد سهله منزل صاحب ماست آنگاه که [پس از قیام] با اهل خود در آنجا فرود آید.
حدیث دیگر که از امام صادق نقل شده که می‌فرماید «ان لصاحب هذا الامر غیبتین احدهما تطول حتی یقول بعضهم مات ویقول بعضهم قتل ویقول بعضهم ذهب حتی لایبقی علی امره من اصحابه الانفر یسیر ولایطلع علی موضعه احد من ولده ولاغیره الاالمولی الذع یلی امره» یعنی صاحب الزمان (ع) را دو غیبت است: یکی از آن دو, به اندازه‌ای طولانی شود که بعضی گویند آن حضرت از دنیا رفته و برخی گویند کشته شده است و بعضی نیز بر این باور باشند که جز اندکی از یاران بر امامت وی ماندگار نماندند و کسی هم از مکان و جایگاه زندگی آن حضرت، آگاه نیست نه از فرزندان و نه دیگری، جز آن کسی که امور وی را پی می‌گیرد.
این روایت تصریح می‌کند که حضرت فرزند دارد.
در برخی از زیارات مخصوص امام عصر که در روز جمعه آمده می‌خوانیم «یَا مَوْلایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ، صَلَوَاتُ اللّهِ عَلَیْکَ وَ عَلَی آلِ بَیْتِکَ» و یا «صَلَّی اللّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَی آلِ بَیْتِکَ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ» که بر امام و بر اهل بیت شان درود می‌فرستیم.
امام زمان به شیخ عمری نائب خود دعایی را آموزش می‌دهد که می‌فرماید «حتی ننظر الی ولیک صلواتک علیه و آله ظاهراً المقاله واضح الدلاله هادیا من الضلاله شافیا من الجهاله» یعنی آنچنان لطفی در حق من و تمام مؤمنین بفرما تا به ولیّ تو که درودهایت بر او و خاندانش باد بنگریم، در حالیکه گفتارش آشکار، دلالتش روشن، هدایتگر از گمراهی، شفا دهنده از نادانی آمده باشد.
لذا ما در متون دینی مان اعم از روایات و ادعیه مطالبی را نسبت به اینکه ولی عصر همسر و فرزند دارند را داریم.
امام رضا (ع) می‌فرمایند «اللَّهُمَّ أَعْطِهِ فِی نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ أُمَّتِهِ وَ جَمِیعِ رَعِیَّتِهِ مَا تُقِرُّ بِهِ عَیْنَهُ وَ تَسُرُّ بِهِ نَفْسَهُ» یعنی خدایا برای خودش و فرزندانش و یارانش و پیروانش و افراد نزدیک و دورش و دشمنانش و تمامی مردم دنیا آنچه را که سبب خشنودی و شادمانی اوست به او ببخش و او را به بالاترین آرزویش در دنیا و آخرت برسان زیرا که تو بر هر چیزی توانایی.
لذا این روایت هم در باب امام عصر و فرزندان ایشان است.
شاهد دیگری که مبنی بر همسر و فرزند داشتن امام مطرح می‌شود بحث محل سکونت آن حضرت است. جزیره خضراء یکی از جاهایی است که به عنوان محل زندگی حضرت ذکر می‌شود. در مورد این مسئله مفصلاً بحث خواهیم کرد.
علامه مجلسی در بحار داستانی را به واسطه علی ابن فاضل مازندرانی نقل می‌کند که این داستان به سفر این شخصیت به جزیره خضراء منتهی می‌شود. جناب محدث نوری به واسطه کمال الدین انباری در کتاب جنت الماوا به همین داستان اشاره می‌کند.
جزیره خضرا در منطقه‌ای در جنوب اسپانیا در تنگه جبل الطارق است. در کتاب‌هایی که در مورد منطقه آندلس و مغرب نوشته شده به جزیره خضرا اشاره شده است. اسم آن باب الاندلس است. این مسئله در منابع شیعی ما از زمان صفویه وارد شده است.
علی ابن فاضل با یکی از استادان حنفی مذهب خود به مصر سفر می‌کند و از آنجا عازم سرزمین آندلس و جزایر آن می‌شود. در ضمن سفر نام جزائر الرافضه را از مردمان آنجا می‌شنود و تصمیم می‌گیرد که به آنجا سفر کند. پس از سه روز به جزیره‌هایی می‌رسد با برج‌ها و دژهای مستحکم. مردمان آنجا را شیعه و معتقد می‌یابد. می پرسد رزق و روزی شما از کجا می‌آید؟ می‌گویند از جزیزه خضرا در بحر ابیض که محل سکونت فرزندان امام زمان است. از اینجا تا به این محل چهار ماه طول سفر است. او به جزیره خضرا سفر می‌کند و شخصی را به نام سیدشمس الدین محمد عالم زیارت می‌کند که خود را نائب خاص امام زمان معرفی می‌کند. گفتگوها و پرسش‌ها و پاسخ‌هایی میان او و سیدشمس الدین انجام می‌شود. اطرافیان، سید شمس الدین را از نوادگان امام زمان معرفی می‌کنند.
کسانی که قائلند امام فرزند دارد و ازدواج کرده اند به این مسئله و این داستان اسشتهاد می‌کنند. این داستان در سال ۶۹۹ تعریف شده است.
اینکه الان این جزیزه وجود دارد یا نه اجازه دهید در آینده در مورد آن صحبت کنیم.
دلیل دیگر مبنی بر اینکه امام زن و فرزند دارد، استناد بر کنیه امام است. کنیه آن حضرت، اباصالح است. کنیه غالباً در شرایطی است که پدر و مادر فرزندی داشته باشند. بر اساس این کنیه و قانون کنیه در زبان عرب، با توجه به کنیه امام که اباصالح است باید بپذیریم که حضرت فرزندی به نام صالح دارند. البته این قاعده کنیه غالباً به این شکلی که عرض کردم هست، اما عمومیت ندارد و الزامی وجود ندارد. مثلاً کنیه پیامبر ابالقاسم است اما فرزندی به نام قاسم ندارند.
اینها شواهد است و اگر بخواهیم حرفی را در نظریه اول بپذیریم، همان دو موضوع اول قابل استناد است و دو مورد اخیر قابل خدشه هستند.
در هر حال امام فرزند داشته باشند و یا نداشته باشند چیزی از امامت ایشان کم نمی‌کند. این قبیل سوالات بحث عقیدتی نیست.
در کتاب من لایحضره الفقیه از امام صادق (ع) توسلی آمده است که حضرت فرمودند «اذا ضللت فی الطریق فناد «یا صالح» او «یا ابا صالح» ارشدنا الی الطریق رحمکم الله» یعنی اگر در دشت و صحرا از جاده منحرف شده و راه گم کردید پس «صالح» و یا «اباصالح» را صدا کن و بگو: «ای صالح» و یا بگو «ای اباصالح» ما را دریابید و راه را بر ما نشان دهید، خداوند شما را رحمت فرماید.
ما طلب رحمت برای امام می‌کنیم و از حضرت با واژه اباصالح استمداد می‌طلبیم و مجرب هم هست.
این مباحثی که ما بیان کردیم در مورد اینکه امام فرزند یا همسری دارند، صرفاً بحثی علمی است و اینکه کسی ادعا کند من فرزند یا همسر امام هستم و یا نسبتی با آنها دارم قطعاً دروغ است.
