مسئله‌ی ظهور حضرت مهدی (عج) از همان سال‌های نخستین ظهور اسلام مطرح شد و پیامبر گرامی اسلام (ص) در فرصت‌ها و مناسبت‌های مختلف، مردم را به ظهور عدالت‌گستر حضرت در آخرالزمان مژده دادند تا آنجا که امروزه، صدها روایت در شیعه و سنّی از زبان مبارک پیامبر عظیم‌الشأن اسلام (ص) در مورد حضرت مهدی (عج) نقل شده و موجود می‌باشد (۱).
این روش پس از رسول گرامی اسلام (ص) از طریق اهل‌بیت علیهم‌السلام استمرار پیدا کرد و هریک از این بزرگواران نیز در طول عمر پربرکت خویش تلاش کردند تا مهدویت و فرهنگ انتظار را در میان امت اسلامی زنده نگه دارند.
یکی از گنجینه‌های گرانبهای به یادگار گذاشته برای امت اسلامی، روایات رسیده از امام رضا (ع) در مورد مهدویت و فرهنگ انتظار است که هریک از این روایات، ما را با بُعدی از ابعاد شخصیت امام مهدی (عج) آشنا می‌سازد.
در اینجا ما به گزیده‌ای از روایات به اختصار اشاره می‌نماییم:
۱- خالی نبودن زمین از حجّت
امام رضا (ع) در موارد متعددی بر این موضوع تأکید داشتند که زمین هیچ‌گاه از امام و حجّت خالی نخواهد ماند؛ از جمله آن حضرت در پاسخ «سلیمان‌الجعفری» یا «سلیمان‌بن‌جعفرالحمیری» که سؤال می‌کند: آیا زمین از حجّت خالی می‌ماند؟ پاسخ می‌فرمایند: «اگر زمین (به اندازه‌ی) یک چشم‌به‌هم‌زدن از حجّت خالی بماند، ساکنانش را در خود فرو میبرد»(۲).
براساس این روایت، تا قیامت، زمین از امام و حجّت خالی نخواهد ماند؛ اگرچه این حجّت الهی، در غیبت باشد.
۲- نام و نَسَب حضرت
جهت جلوگیری از حیرت و سرگردانی شیعیان در شناسایی منجی موعود، امام رضا (ع) در احادیث متعددی به معرفی نام و نسب حضرت می‌پردازند.
عبدالسلام‌بن‌صالح هروی می‌گوید: «من از دعبل‌بن‌علی‌خزاعی شنیدم که گفت: بر مولای خود امام رضا (ع) قصیده‌ی خود را که در وصف اهل‌بیت علیهم‌السلام بود خواندم و چون به این ابیات رسیدم (خُرُوجُ إِمَامٍ لا مَحَالَه خَارِجٌ / یَقُومُ عَلَی اسْمِ اللَّهِ وَ الْبَرَکَاتِ، یُمَیِّزُ فِینَا کُلَّ حَقٍّ وَ بَاطِلٍ / وَ یُجْزِی عَلَی النَّعْمَاءِ وَ النَّقِمَاتِ؛ یعنی، قیام شکوهمند امام راستین از خاندان رسالت که بیتردید ظهور خواهد نمود و براساس نویدهایی که داده شده است، در پرتو نام بلند خداوند و برکات او برای اصلاح زمین و زمان به پا خواهد خاست و در میان جامعه، هر حق و باطل و داد و بیدادی را از هم جدا می‌سازد و بر نعمت‌ها و بیدادها و ناهنجاری‌ها، پاداش و کیفر درخور، خواهد داد)، امام رضا (ع) به سختی گریستند، سپس سر خود را بلند کرده و به من فرمودند: ای خزاعی! روح‌القدس این دو بیت را بر زبان تو جاری کرده است. آیا می‌دانی این امام کیست؟ و کی قیام خواهد کرد؟ گفتم: نه، ای مولای من! فقط شنیده‌ام که امامی از شما خروج می‌کند و زمین را از فساد، پاک می‌کند و آن را از عدل آکنده می‌سازد همان‌گونه که از ستم پر شده باشد. سپس فرمود: ای دعبل! امام پس از من، فرزندم محمد (ع) و پس از او، فرزندش علی (ع) و پس از او، فرزندش حسن (ع) و پس از او، فرزندش حجّت قائم (عج) است ،در دوران غیبتش منتظر او باشند و در ظهورش از او اطاعت کنند و اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خدای تعالی آن روز را طولانی فرماید تا خروج کند و زمین را از عدل آکنده سازد؛ هم‌چنان‌که از جور پر شده باشد. اما آن ،چه زمان خواهد بود؟ پدرم از پدرانش روایت می‌کند که به پیامبر اکرم (ص) فرمودند: ای رسول خدا! قائم (عج) از فرزندان شما کی خروج می‌کند؟ حضرت فرمودند: مَثَل او، مَثَل قیامت است که «لَا یُجَلِّیهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَهً(۳)؛ علم آن نزد پروردگار من است، کسی به جز او نداند آن ساعت در آسمان‌ها و زمین بسی سنگین و عظیم است. نیاید شما را مگر ناگهانی(۴).
۳- صفات و ویژگی‌های امام
امام رضا (ع) در موارد متعددی به توصیف ویژگی‌های ظاهری و جسمی امام مهدی (عج) پرداخته‌اند تا جلوی هرگونه شبهه را ببندند. ریان‌بن‌صلت گوید: «به امام رضا (ع) گفتم: آیا شما صاحب‌الأمر هستید؟ امام فرمودند: من صاحب‌الأمر هستم اما آن کسی که زمین را از عدل، آکنده می‌سازد هم‌چنان‌که پر از جور شده باشد، نیستم، و چگونه او باشم درحالی‌که ناتوانی جسمی مرا میبینی. به درستی که قائم (عج) کسی است که در سن پیرمردان و با چهره‌ی جوانان قیام می‌کند. … عصای موسی (ع) و انگشتر سلیمان (ع) با اوست…» (۵).
۴- غیبت امام مهدی (عج)
امام رضا (ع) مانند دیگر اجداد طاهرینش، موضوع غیبت آخرین حجّت الهی را پیش‌بینی، و شیعیان را برای این واقعه آماده می‌نماید. حسین‌بن‌خالد گوید: «از امام رضا (ع) سؤال شد: … ای فرزند رسول خدا! قائم (ع) شما اهل‌بیت کیست؟ امام فرمودند: چهارمین از فرزندان من، فرزند سرور کنیزان، خداوند به واسطه‌ی وی، زمین را از هر ستمی پاک گرداند و از هر ظلمی منزه سازد و او کسی است که مردم در ولادتش شک کنند و او کسی است که پیش از خروجش، غیبت کند و آنگاه که خروج کرد، زمین به نورش روشن می‌گردد» (۶).
۵- ظهور حضرت
یکی از موضوعاتی که امام رضا (ع) به آن پرداخته و روایاتی در مورد آن از حضرت به ما رسیده است، بحث ظهور حضرت می‌باشد. حسین‌بن‌خالد از امام رضا (ع) نقل می‌کند که امام می‌فرمایند: «… او کسی است که از آسمان نداکننده‌ای به نام او ندا می‌کند و به او دعوت می‌نماید؛ به گونه‌ای که همه‌ی اهل زمین آن ندا را می‌شنوند. می‌گویند:أَلَا إِنَّ حُجَّهَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَیتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ وَ فِیه؛ آگاه باشید همانا حجّت خداوند در کنار خانه‌ی خدا ظاهر شده، پس از او تبعیّت و پیروی نمایید. به درستی که حق با او و در اوست و این همان قول خدای متعال است که فرموده است: «إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آیَهً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِینَ: اگر ما بخواهیم نشانه‌ای از آسمان برای آن‌ها فرو می‌فرستیم تا گردن‌هایشان برای او خاضع شود (۷)» (۸).
۶- دعا برای امام زمان (عج)
دعا کردن برای امام عصر (عج) یک وظیفه‌ی مهم برای منتظران آن حضرت است که مورد عنایت ویژه‌ی امامان علیهم‌السلام بوده است. در روایات آمده است که حضرت امام رضا (ع) به دعا کردن برای صاحب‌الأمر (عج) امر می‌کردند و می‌‌فرمودند: «این‌گونه برای آن حضرت دعا کنید: خدایا (هر بلایی را) دور کن از ولیّ‌ات و خلیفه‌ات و حجّت خود بر بندگانت … و او را از پیش رو و از پشت سر و از راست و چپ و از بالا و پایین، حفظ فرما … و او را به نصرتِ غالب خود، یاری کن و به لشکر پیروز خود تأیید فرما … و دوست دار هر کس را که دوستش دارد و دشمن دار هر کس راکه با او دشمنی ورزد …» (۹).
پی نوشت:
(۱) معجم احادیث امام مهدی (ع)، ج۱ و ۲ (در این کتاب ۵۶۰ حدیث از شیعه و سنی از پیامبر گرامی اسلام جمع‌آوری شده است).
(۲) بصائرالدرجات، صفار قمی، ح ۸
(۳) سوره اعراف، آیه ۱۸۷
(۴) کمال‌الدین و تمام‌النعمه، شیخ صدوق، ج۲، ب۳۵، ح۶،ص۶۳-۶۲
(۵) شیخ صدوق، همان، ب۳۵، ح۸، ص۶۹
(۶) همان، ح۵، ص۶۱
(۷) سوره شعراء، آیه ۴
(۸) شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ب۳۵، ح۵، ص۶۱
(۹) معجم احادیث الإمام المهدی (ع)، ح۴؛ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۹۲، ص۳۳۰
