هدف واحد
تفاوت روزگار و شرایط سیاسی و اجتماعی ائمه علیهم‌السلام، در نوع رفتار و واکنش آن‌ها نسبت به جامعه، متفاوت بوده است ولی آنچه انکارناپذیر است، هدف واحدی است که در سراسر زندگی پر نور ائمه علیهم‌السلام دنبال شده است. در اینجا سعی شده گریزی به علل پذیرش صلح امام حسن (ع) زده تا تلنگری برای افرادی که در دوران غیبت امام زمان (عج) به سر می‌برند بوده و بتوانند با درس گرفتن از آن، زمینه را برای ظهور حضرت (عج) آماده نمایند.
عدم پیروی از امام و عدم همراهی با ایشان
یکی از شرایط بهره‌مندی مردم از برکت حکومت اهل‌بیت علیهم‌السلام، پیروی از ایشان و همراهی با آن بزرگواران می‌باشد. امام حسن (ع) می‌فرمایند: «… ای مردم، معاویه گمان می‌کند، من او را به خلافت سزاوارتر از خود دانستم که با او صلح کردم؛ معاویه دروغ می‌گوید. در کتاب خدا و طبق فرموده‌ی رسول خدا (ص)، من از خودِ مردم، به آنان اولی‌ترم. به خدا سوگند، اگر مرا پیروی و یاری می‌کردند، آسمان قطرات خیر و برکت خود را بر ایشان احسان، و زمین، برکات خود را برایشان آشکار می‌ساخت»[۱]. در اینجا، امام حسن (ع) دلیل عدم اقدام عملی علیه معاویه را، عدم پیروی و همراهی مردم بیان فرموده‌اند.
یکی از علل غیبت امام زمان (عج)، عدم آمادگی مردم است. مردم باید به جایی برسند که از تمام مکتب‌های بشری و روش‌های آن‌ها مأیوس شده و همه از عمق جان، خواهان عدالت اجتماعی، امنیت اخلاقی و روانی و رشد و شکوفایی معنوی باشند. در این هنگام، تنها نجات‌دهنده‌ی عالم از فساد و تباهی و ایجاد مدینه‌ی فاضله را، خلیفه و جانشین خدا در روی زمین حضرت مهدی (عج) دانسته و یگانه برنامه‌ای که این حیات طیبه و پاک را برای انسان به ارمغان می‌آورد قوانین الهی می‌دانند. بنابراین با همه‌ی وجود، نیاز به امام را درک کرده و به دنبال آن، برای فراهم شدن زمینه‌های ظهور او کوشش خواهند نمود و سعی خواهند کرد تا موانع را از سر راه بردارند. در این زمان است که فرج و گشایش فرا خواهد رسید.
امام حسن (ع) می‌فرمایند: «این امر که فرارسیدن آن را انتظار می‌کشید، واقع نمی‌شود مگر بعد از آنکه برخی از شما، از برخی دیگر بیزاری جویند و … و بعضی از شما، بعضی دیگر را کافر بدانند و یکدیگر را لعن کنند. عمیر می‌گوید: عرض کردم چنین زمانی چه ارزشی دارد؟ امام فرمودند: الخیر کلُّ فی ذلکالزمان؛ همه‌ی خیرها در آن زمان است، زیرا قائم ما قیام می‌کند و همه‌ی این حوادث را از بین میبرد»[۲].
امام عصر (عج) نیز در نامه‌ای می‌فرمایند: «اگر شیعیان ما – که خداوند آنان را در راه اطاعتش یاری دهد – در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شده، یکدل و مصمم می‌شدند، البته نعمت (سعادت) دیدار ما از آن‌ها به تأخیر نمی‌افتاد»[۳].
پس ظهوری برای حضرت نخواهد بود مگر با تحقق اراده‌ی جمعی مردم و همراهی ایشان با امام و پیروی از دستورات حضرت.
شرایط اجتماعی
شرایط زمانی امام حسن مجتبی (ع) به دلیل عدم همراهی مردم این‌گونه اقتضا می‌کرد که امام (ع) مجبور به پذیرش صلح با معاویه علیرغم میل باطنی خویش شدند. اما همان‌ها که ایشان را یاری نداده بودند، بعد از صلح، به خدمت امام (ع) آمده و از پذیرش صلح، خود را ناراضی نشان دادند. امام حسن (ع) طی سخنانی این‌گونه فرمودند: «مگر نمی‌دانید که من امام شما هستم؟ اطاعت من بر همه‌ی شما واجب است. آنچه من انجام دادم، به خیر و صلاح شماست… مگر نمی‌دانید که هر یک از ما بر گردنش، بیعت طاغوت زمانش خواهد بود جز قائم (عج) که حضرت عیسی (ع) در پشت سر او نماز می‌خواند و خدای تبارک و تعالی، ولادتش را مخفی نگه می‌دارد و در پشت پرده‌ی غیبت قرار می‌گیرد تا به هنگام ظهور، بیعت احدی گردن او نباشد»[۴].
امام (ع) در اینجا تأکید می‌فرمایند که صلح ایشان درواقع، برای حفظ اسلام و مسلمین و جان، آبرو و خون شیعیان بوده است.
امام حسن (ع) در جای دیگری می‌فرمایند: «نهمین فرزند برادرم حسین (ع)، فرزند سرور کنیزان است. خداوند در زمان غیبت، عمرش را بسیار طولانی می‌کند و آنگاه او را به صورت جوانی کمتر از چهل سال ظاهر می‌سازد تا دانسته شود، خداوند بر هر چیزی قادر است»[۵].
پس در دوران غیبت، بر منتظران حضرتش است که در مقابل بدی‌ها و پلیدی‌ها بی‌تفاوت نباشند و در حد توان خود، کوشش نمایند تا جامعه را به سمت صلاح و نیکی پیش برده و هویت دینی و مرزهای اعتقادی خود را حفظ کرده و در برابر سختی‌ها و مشکلات دوران انتظار بردباری نموده و به امید تحقق وعده‌ی حتمی الهی، با پایداری، زمینه را برای ظهور حضرتش فراهم نمایند.
امام حسن مجتبی (ع)، زمان ظهور حضرت را این‌گونه بیان می‌فرمایند: «در زمان او، درندگان با یکدیگر سازش می‌کنند. زمین گیاهش را خارج می‌کند، آسمان برکاتش را فرو می‌فرستد، گنج‌های نهفته در دل زمین برای او ظاهر میشود. شرق و غرب عالم تحت سیطره‌ی او درمی‌آید. خوشا به سعادت کسی که زمان او را درک کند و به اوامر او گوش فرا دهد»[۶].
امید که به زودیِ زود شاهد ظهور حضرتش بوده و از برکات دوران حکومت ایشان بهره‌مند شویم. ان‌شاءالله
[۱] احتجاج طبرسی، ترجمه غفاری مازندرانی.
[۲] بشارهالإسلام فی علامات المهدی، سیدمصطفی حسنی حسینی کاظمی. «بشارهالاسلام»، این حدیث را از امام حسن (ع) نقل کرده ولی «عقدالدرر» آن را از امام حسین (ع) آورده است.
[۳] کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۱، ب۲۵،ح۲،ص۵۳۵٫
[۴] اعلام‌الوری، ص ۴۰۱، به نقل از یاد مهدی، ص۱۲۴٫
[۵] یوم الخلاص فی ظل القائم المهدی، کامل سلیمان، ص۱۷۰ (ترجمه فارسی این کتاب به نام «روزگار رهایی» ترجمه علی‌اکبر مهدیپور).
[۶] همان، ص ۳۷۴٫
