در فرهنگ پرافتخار شیعه ، دو قیام و نهضت ، جایگاه ویژه و برجسته ای دارند . یکی «حماسه جاودانه حسینی » است که در گذشته روی داده و دیگری «انقلاب جهانی مهدوی» است که در آینده تحقق خواهد یافت . رهبر هر دو قیام ، امام معصوم (ع) و از خاندان مطهر پیامبر گرامی اسلام (ص) است .
«واقعه عاشورا» سرآغاز حیات ، پویایی و بالندگی شیعه و «ظهور موعود» ، نقطه اوج رشد ، کمال و سعادت شیعه و همه یکتاپرستان و صالحان است .
بین این دو نهضت ، پیوند و ارتباطی عمیق و ناگسستنی وجود دارد و هر دو در امتداد هم و تکمیل کننده یکدیگرند . مهم ترین جلوه هر دو قیام ، بروز ظهور کامل «حق» تشکیل جبهه «حق» در برابر گروه «باطل» است .
از نظر شیعه مصاف نهایی حق در برابر باطل در عصر ظهور و هنگام قیام جهانی امام مهدی (عج) روی خواهد داد . این نهضت فراگیر جهانی را بسیاری از ملت ها و شریعت ها انتظار می کشند . این قیام جهانی ، متأثر از نهضت عاشورا و تکمیل کننده آن است . برای تبیین این موضوع و فهم چگونگی تأثیرگذاری و نقش حماسه ی حسینی بر قیام مهدوی و نیز مصاف نهایی حق و باطل چند تحلیل ارائه می شود .
۱ – تحلیل فلسفی – تاریخی هر دو قیام
قیام امام حسین (ع) و مهدی موعود (عج) ، حلقه ای از حلقه های مبارزه اهل حق و اهل باطل است که به پیروزی عفایی اهل حق منتهی می شود . نهضت امام حسین (ع) در امتداد قیام های پیامبران و صالحان و یکی از حساس ترین و مهم ترین این مبارزات بوده است .
مهمترین شاخصه و ویژگی آن –مانند سایر قیام های انبیاء- حق محوری و تلاش برای احیای حق و خیر و ایمان بوده است . همانگونه که مهمترین شاخصه و ویژگی قیام مهدوی نیز همان حق طلبی و تلاش برای حاکمیت خیر و ایمان و حق خواهد بود .
باطل ستیزی در عاشورا و عصر ظهور
امام حسین (ع) نه تنها خود از گروه حق و رهبر آنان بودند ، بلکه مهمترین برنامه و ایده خود را احقاق حق و نابودی باطل می دانستند . آن حضرت در موارد و مراحل مختلف به این موضوع اشاره کرده است ؛ از جمله آنکه فرمود : «آیا نمی بینید که به حق عمل و از باطل پرهیز نمی شود ؟ سزاوار است که مؤمن برای ملاقات خدا مشتاق باشد.»
امام حسین (ع) مهمترین اختلاف خود با بنی امیه و یزید را در رابطه با حق می دانست . «ما و بنی امیه درباره خدا با هم نزاع داریم . ما می گوییم خداوند راست گفته است اما آنان می گویند خداوند دروغ گفته است .»
بر این اساس محورهای حق گرایی و حق طلبی در نظر امام حسین (ع) عبارت بود از : توحید و خدامحوری ، عزت و آزادگی در پرتو حق طلبی ، امامت و ولایت اهل بیت علیهم اسلام ، احیای نشانه های راستین دین خدا ، از بین بردن بدعت ها و موانع حق گرایی ، تداوم سیره پیامبر و امیر المؤمنین (ع) ، اصلاح جامعه فاسد و …
بر اساس آیات و روایات کشمکش و مبارزه حق و باطل همیشگی و پایدار نیست ؛ بلکه سرانجام با پیروزی و غلبه نهایی حق بر باطل در عصر مهدی موعود (عج) تحقق خواهد یافت و سپاه ظلمت و کفر از بین خواهد رفت و حاکمیت عدالت ، معنویت ، امنیت ، عقلانیت و دیانت پیروز می شود . به این ترتیب تاریخ زندگی بشری نیز به فرجام شکوهمند خود می رسد .
شقاوت و سعادتی که در کربلا مشاهده شد ، شاهد آن خواهد بود و پس از پایان این نزاع و رفع فساد و فتنه و ستم از جهان ، حضرت مهدی (عج) ، دست به اقدامات اصلاحی و احیاگرانه خواهد زد . به طوری که هیچ مانعی در برابر فعالیت های گسترده و جهانی او نخواهد بود و در واقع این آیه محقق خواهد شد که : «و قاتلوهم حتّی لا تکون فتنه …»
۲ – تحلیل نظامی (انتقام و خون خواهی)
یکی از ابعاد قیام امام مهدی (عج) علاوه بر جنبه های اصلاح گری ، عدالت گستری ، کمال بخشی و احیاگری ، جهاد بی امان با کفر و خونخواهی آن حضرت از دشمنان پیامبر (ص) ، اهل بیت علیهم السلام و به خصوص امام حسین (ع) و تمامی مظلومان و همچنین پایان بخشیدن به عمر دولت های ستمگر و نامشروع خواهد بود . (سوره بقره / آیه ۱۹۳ – انفال / آیه ۳۹)
مهمترین بعد این قضیه ، آن است که امام مهدی (عج) انتقام گیرنده خون امام حسین (ع) خواهد بود ، این بشارت و وعده ای است که خداوند متعال در روز عاشورا به فرشتگان داده است . البته معنا و گستره ی این انتقام گیری در روایات مشخص نشده است . با توجه به روایات ، آن حضرت ابتدا از کسانی که راضی به شهادت امام حسین (ع) بوده و به جنایات پدران خود افتخار می کنند ، انتقام خواهد گرفت و سپس از همه کسانی که با خدا ، رسول او (ص) ، اهل بیت علیهم السلام و همه مظلومان و مستضعفان عالم ، دشمنی داشته اند .
در روایت مشهوری آمده است :«القائم منّا إذا قام طلب بثأرالحسین (ع)؛ هنگامی که قائم ما قیام کند ، خون حسین را طلب خواهد کرد .»
۳ – تحلیل سیاسی – دینی
یکی از اساسی ترین ابعاد و وجوه حماسه عاشورا، درسها ، عبرت ها و پیام های جاودانه و فراگیر آن است .این آموزه ها و پیام ها ، همواره حیات بخش ، حرکت آفرین ، تأثیرگذار و ماندگار بوده است . این قیام هرچند در مکان و زمان خاصی روی داده است ، ولی آثار و برکات آن همیشگی و گسترده بوده است و مرزهای زمانی و مکانی پشت سر گذارده است . شعار «کل یوم عاشورا و کل أرض کربلا»در حقیقت ، ارائه یک الگو و برنامه برای همه ملت ها و فرهنگ های حق طلب و عدالت خواه است ، بر این اساس حماسه حسینی یعنی ذلت ناپذیری و عزت نفس ؛ ظلم ستیزی و مبارزه با ستمکاران ؛ حق گرایی و دعوت به رهبری ائمه علیهم السلام ، عدالت و برابری ، آزادی و آزادگی ، احیای دین و سنت های اسلامی ، اصلاح جامعه ، ترویج روحیه ی جهاد در راه عقیده و …
در واقعه عاشورا که لشکر امام حسین (ع) و لشکر یزید رویاروی هم قرار گرفته و با هم جنگیدند –هر چند در ظاهر ، غلبه و چیرگی از آن یزید و یزیدیان بوده است – اما در واقع ، امام حسین (ع) پیروز شد و توانست اندیشه و پیام خود را برای همه عصرها و ملت ها به یادگار نهد .
به یقین قیام مهدی (عج) نیز ، ادامه نهضت عاشورا و برگرفتهو ملهم شده از آن است . مهمترین دلیل این برداشت ، یکسانی و هماهنگی اهداف ، پیام ها و برنامه های هر دو قیام است .
الف : پیام ها و اهداف قیام حسینی و مهدوی
۱ – قیام حق طلبانه و محو جلوه های باطل
امام حسین (ع) در تشریح شرایط زمانی خویش که ایشان را ملزم به قیام مسلحانه می کرد ، فرموده است : «آیا نمی بینید که به حق ، عمل نمی گردد و از باطل روگردانی نمی شود ؟» ایشان در حقیقت به این موضوع اشاره دارد که چون جامعه دچار چنین وضعیتی شده است ، برای اصلاح آن قیام کرده اند و در این مسیر اگر کسی از ایشان حمایت کند حق را یاری کرده است .
حضرت مهدی (عج) در این راستا ، نهضتی گسترده ، قاطع و حق طلبانه را رهبری می کند که در مدتی کوتاه به همه سران کفر و گمراهی چیره می گردد و سپاهیان شیطان را نابود می سازد و چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرمود : «خداوند حق را به دست آنان ظاهر می کند و باطل را با شمشیرهایشان نابود می سازد . »
۲ – عدالت گرایی و برپاداشتن قسط
از برنامه ها و ایده های امام حسین (ع) در قیام کربلا دعوت به عدالت و برابری انسانها و شکستن سلطه تبعید و بیداد و گسستن حصارها و بندهای بردگی از دست و پای مردم بود . امام حسین (ع) در نامه ای به مردم کوفه نوشت : «به جان خودم سوگند ، امام و پیشوا کسی است که با کتاب خدا داوری کند ، دادگر و عدالت گستر باشد و خود را متدین به دین حق نماید . »
قیام امام مهدی (عج) نه تنها نهضتی برای گسترش عدل و داد است ، بلکه او خود ، مظهر عدالت و دادگری است . عدالت تنها با حضور امام مهدی (عج) معنا و بروز پیدا می کند .
۳ – مبارزه با حکومت فسق و فجور
یکی از برنامه های اساسی امام حسین (ع) مبارزه پیگیر و مداوم با ظلم و ستم حاکمان وقت و ریشه کنی جور و استکبار و خودکامگی از جوامع اسلامی بود . آن حضرت به قرار گرفتن خلافت در دست فاسق و ستمگری چون یزید ، اعتراض شدیدی داشت ، همچنین از اینکه در دوران چنین افرادی زندگی می کرد ، اظهار برائت می نمود .
امام مهدی (عج) زمانی برپا خواهد خاست که فسق و فجور حکومت ها و گروه های تأثیرگذار بر جامعه از نهایت بگذرد و بشر در گردابی از بیدادگری ها ، تبعیض ها و انحرافات و … غرق شود . نجات بشر در گرو رفع موانع است و این مهم با نابودی تمام مظاهر فسق و فجور امکان پذیر است .
۴ – هدایت گری و نجات بخشی
از محورهای بنیادین امام حسین (ع) چه در طول حیات پربار خود و چه در جریان قیام کربلا ، ارشاد و هدایت امت و تلاش برای رساندن آنان به کمال و سعادت بود .
امام زمان (عج) از شیوه ها و راههای مختلف به هدایت و راهنمایی بشر به راه مستقیم الهی می پردازد . و ضمن تبیین صراط نورانی ایمان ، بر بصیرت و عقلانیت و معنویت انسانها نیز می افزاید .
۵ – اصلاح گری و تحول گرایی مثبت
یکی از اهداف امام حسین (ع) از قیام ، ایجاد اصلاحات اساسی در جامعه و دگرگون کردن رفتارها ، پندارها و گفتارهای نادرست و انحرافی بود ، چرا که اسلام اموی آموزه ها وحیانی را تعریف کرده و برداشت ها و سلیقه های شخصی را جایگزین آن ساخته بود و سطوح مختلف جامعه دچار خمودگی ، نفاق ، دنیازدگی ، فساد و انحراف شده بودند .
همانگونه که عدالت مهدوی دارای ابعاد مختلفی است ، اصلاحات ایشان نیز در زمینه های گوناگون محقق خواهد شد . اصلاح اخلاق ، اصلاح قوانین و مقررات ، اصلاح برداشت های نادرست از دین ، اصلاح سیستم های سیاسی – اجتماعی و غیره … ، از جمله برنامه ها و اقدامات سازنده امام عصر (عج) است .
۶ – احیای آموزه های دینی
از دیگر انگیزه های مهم نهضت عاشورا ، حفظ دین اسلام ، احیای آموزه های متعالی آن و بدعت ستیزی و تحریف زدایی از چهره غبارگرفته دین بود . در حقیقت امام حسین (ع) به دنبال زنده کردن تعالیمی چون امر به معروف ، نهی از منکر ، ایثارگری در راه دین ، پرهیز از حرام خواری و غیره بودند .
امام مهدی (عج) بزرگترین احیاگر آموزه های دینی و مبلغ تعالیم راستین دین الهی خواهد بود . این احیاگری به حدی خواهد رسید که بسیاری از گفتارها و برنامه های آن حضرت نو و جدید به نظر خواهد آمد . امام صادق (ع) اینگونه به این موضوع اشاره کرده اند : «هنگامی که قائم قیام می کند ، امر جدید می آورد ؛ چنانکه رسول خدا (ص) در آغاز اسلام به امری جدید دعوت کرد.»
۷ – تشکیل حکومت و اعمال ولایت سیاسی
امام حسین (ع) با بیعت نکردن با یزید و قیام علیه او ، حکومت او را نامشروع جلوه دادند و در حقیقت درصدد پس گیری منصب خلافت برآمدند . اگرچه ایشان در دست گرفتن حکومت را تنها وسیله برای رسیدن به دیگر اهداف والا و متعالی خود می دانستند .
از محورهای مهم نهضت حضرت مهدی (عج) ، تشکیل حکومت جهانی است ، قدرت و سلطه ایشان از شرق تا غرب دنیا را فراخواهد گرفت . دولت و نظام سیاسی مهدوی ، بهترین و کامل ترین ، مردمی ترین و تأثیرگذارترین دولت ها خواهد بود . در این حکومت جهانی ، اصحاب و یاران مؤمن حضرت ، به عنوان حاکمان و والیان کشورهای مختلف برگزیده و منصوب خواهند شد .
با توجه به تحلیل های سیاسی و دینی ارائه شده روشن می شود که هر دو قیام وجوه و ابعاد مشترک فراوانی دارند که آن را می توان در اهداف ، برنامه ها و خواست های همسان آنها مشاهده کرد .
